Η βία κατά των γυναικών

8 Μαρτίου - Ημέρα της Γυναίκας 

Η νεαρή Αΐσα από το Αφγανιστάν εξαναγκάστηκε σε ηλικία 10 ετών να ζήσει με τον μέλλοντα σύζυγό της, τον οποίο παντρεύτηκε, αφού προηγουμένως επί δύο χρόνια ζούσε σε ένα στάβλο. Λόγω των συχνών ξυλοδαρμών από το σύζυγο αποφάσισε αποφάσισε να το σκάσει, αλλά συνελήφθη και επεστράφη σε αυτόν, που για τιμωρία της έκοψε τη μύτη και τα αυτιά αφήνοντάς την να πεθάνει από αιμορραγία. Τελικά μεταφέρθηκε σε άσυλο γυναικών στην Καμπούλ και αργότερα υπεβλήθη σε πλαστική εγχείριση με έξοδα φιλανθρωπικού ιδρύματος. (Πηγή: UNICEF Photography)

 Σε 200 εκατομμύρια υπολογίζουν τα Ηνωμένα Έθνη τον αριθμό των γυναικών που «λείπουν» δημογραφικά από τις παγκόσμιες στατιστικές. Πρόκειται για ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Με δεδομένο το βιολογικό κανόνα των 100 νεογέννητων κοριτσιών για κάθε 103 νεογέννητα αγόρια, εκατομμύρια περισσότερες γυναίκες θα έπρεπε να βρίσκονται ανάμεσά μας. Αν δεν βρίσκονται, αν «λείπουν», τότε έχουν σκοτωθεί ή έχουν πεθάνει από παραμέληση και κακομεταχείριση.

Αυτό το σταθερό και τεράστιο δημογραφικό «έλλειμμα» παγκοσμίως μας δείχνει πως κάθε χρόνο 1.500.000 με 3.000.000 κορίτσια και γυναίκες χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας βίας με βάση το φύλο.

Η βία κατά των γυναικών, αποτελεί παραβίαση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών, όπως κατοχυρώνεται σε διάφορα διεθνή έγγραφα, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών και της Διακήρυξης για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών.

Το 1ο άρθρο της Διακήρυξης ορίζει την «βία κατά των γυναικών» ως: «…κάθε πράξη βίας εξ αιτίας του φύλου που έχει ως αποτέλεσμα ή είναι πιθανό να οδηγήσει σε σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο σε γυναίκες, συμπεριλαμβανομένης της απειλής μιας τέτοιας πράξης, τον εξαναγκασμό ή αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας, είτε στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή». Η Διακήρυξη συνεχίζει και αναφέρει σαφώς ότι η βία κατά των γυναικών είναι κατανοητό ότι περιλαμβάνει κάθε μορφή βίας που μπορεί να προκύψει είτε στο σπίτι είτε στην κοινότητα. Η βία κατά των γυναικών εμφανίζεται τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες καθώς και σε κάθε κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό ή εθνοτικό υπόβαθρο.

Ενδοοικογενειακή βία

Η ενδοοικογενειακή βία είναι μια από τις πιο κακοήθεις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επειδή διαπράττεται, όχι από ξένους, αλλά από μέλη της ίδιας της οικογένειας. Ο τερματισμός μιας σχέσης, ο χωρισμός και το διαζύγιο δεν σταματούν αναγκαστικά τη βία και πολλές γυναίκες εξακολουθούν να τη βιώνουν στα χέρια των πρώην συντρόφων τους.

• Τόσο η σωματική ακεραιότητα όσο και η ψυχική υγεία των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας κινδυνεύουν να υποστούν μόνιμες και σοβαρές βλάβες.
• Τα παιδιά που εκτίθενται ή γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να εμφανίσουν επίσης αρνητικές συνέπειες όσον αφορά την υγεία, τη διατροφή, την εκπαίδευση και την ψυχική τους υγεία.
• Η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία μπορεί επίσης να επηρεάσει την ικανότητα των παιδιών να διαμορφώσουν και να διατηρήσουν υγιείς προσωπικές σχέσεις στο μέλλον, καθώς μπορεί να δουν τη βία ως φυσιολογικό ή ακόμα και αποδεκτό τρόπο αλληλεπίδρασης με τον σύντροφό τους ή ως μια κατάλληλη μέθοδο για την επίλυση των συγκρούσεων.

Από τη στέρηση του φαγητού, τη στέρηση πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη και στο σχολείο, φθάνει μέχρι τον εξαναγκασμό σε πορνεία και σε καταναγκαστική εργασία ή στις χειρότερες περιπτώσεις μέχρι τη δολοφονία ή αυτοκτονία του θύματος από απελπισία.

• Επιλεκτικές αμβλώσεις και βρεφοκτονία των θηλυκών: Ο Νομπελίστας Amartya Sen (Νόμπελ Οικονομίας 1998), είχε εκτιμήσει ότι πάνω από 60 εκατομμύρια γυναίκες δημογραφικά «λείπουν» από τον κόσμο ως αποτέλεσμα των επιλεκτικών αμβλώσεων και τη βρεφοκτονία των κοριτσιών στην Κίνα, τη Νότια Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Πρόκειται για μια βάρβαρη μέθοδο οικογενειακού προγραμματισμού που έχει ασκηθεί σε όλη την ανθρώπινη ιστορία σε κοινωνίες όπου τα αγόρια έχουν οικονομικά και κοινωνικά μεγαλύτερη αξία από τα κορίτσια. Οι πρόοδοι στην τεχνολογία επιτρέπουν τη σύγχρονη φρίκη της επιλεκτικής απόρριψης των θηλυκών εμβρύων. Η ιατρική εξέταση για την επιλογή του φύλου, αν και επισήμως εκτός νόμου, έχει γίνει μια ακμάζουσα επιχείρηση στην Κίνα, την Ινδία και τη Δημοκρατία της Κορέας. Παρά την έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων για τη βρεφοκτονία, υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στον πληθυσμό των δύο φύλων στις περιοχές που ασκείται. Για παράδειγμα από την απογραφή της Κίνας το 2000 προέκυψε ότι η αναλογία των νεογέννητων κοριτσιών και αγοριών ήταν 100:119 (ο βιολογικός κανόνας είναι 100:103). Στην απογραφή της Ινδίας του 2001 καταγράφονται 927 κορίτσια για κάθε 1.000 αγόρια κάτω των έξι ετών, σημαντική μείωση από τα 962 κορίτσια είκοσι χρόνια νωρίτερα. Το 1996 η Ινδία απαγόρευσε τη χρήση των μηχανημάτων υπερήχων για τον προσδιορισμό του φύλου.
• Εγκλήματα «Τιμής»: Είναι μια αρχαία συνήθεια κατά την οποία οι άνδρες δολοφονούν συγγενείς τους, θηλυκού γένους, στο όνομα της «τιμής» της οικογένειας, με την υποψία σεξουαλικής δραστηριότητας εκτός του γάμου ή ακόμα και όταν αυτές έχουν πέσει θύματα βιασμού. Σε πολλές περιπτώσεις οι υπαίτιοι είναι κάτω των 18 ετών και στις κοινότητές τους μερικές φορές αντιμετωπίζονται σαν ήρωες. Πάνω από 1.000 τέτοια εγκλήματα διαπράττονται κάθε χρόνο σε Ινδία και Πακιστάν αντίστοιχα, όμως είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν στοιχεία για την ακριβή έκταση του φαινομένου. Εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των δολοφονιών σε παγκόσμιο επίπεδο σε 5.000 ετησίως με περιστατικά να εμφανίζονται και σε αναπτυγμένες χώρες.
• Επιθέσεις με οξύ: Μια καθυστέρηση στο σερβίρισμα του γεύματος ή η απόρριψη μιας πρότασης γάμου παρουσιάζονται σαν δικαιολογίες από έναν άνδρα για να παραμορφώσει μια γυναίκα με οξύ συχνά αφήνοντάς την και τυφλή.
• Φόνοι για την προίκα: Σε ορισμένες περιπτώσεις σύζυγοι μηχανεύονται κάποιο “ατύχημα” (συχνά την έκρηξη της κουζίνας) όταν νιώθουν ότι η υποχρεωτική προίκα του γάμου από τους συγγενείς δεν είναι αρκετή. Υπολογίζεται ότι στην Ινδία δολοφονούνται πάνω από 5.000 γυναίκες κάθε χρόνο επειδή τα πεθερικά τους θεωρούν την προίκα τους ανεπαρκή. Ένα ελάχιστο ποσοστό από τους δολοφόνους τους αντιμετωπίζουν τη δικαιοσύνη.

Ο Ακρωτηριασμός των Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων

Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων είναι μια αναχρονιστική πρακτική που συνιστά μια ευθεία παραβίαση των δικαιωμάτων των κοριτσιών και γυναικών στη σωματική και διανοητική υγεία και παραβιάζει κατάφωρα το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα στην ελευθερία την ασφάλεια και τη σωματική ακεραιότητα. Εφαρμόζεται σε μικρά κορίτσια, έφηβες αλλά και σε ενήλικες γυναίκες. Συχνά τέτοιες επεμβάσεις γίνονται εμπειρικά, χωρίς γνώση ιατρικής και ανατομίας και χωρίς τη χρήση αναισθητικού, με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται.

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία της UNICEF, δείχνουν πως τουλάχιστον 120 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες έχουν βιώσει τον ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων σε 29 χώρες στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Στις 29 αυτές χώρες που ασκείται η πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, περίπου το 36% των κοριτσιών ηλικίας 15-19 ετών έχει υποβληθεί σε αυτήν, ενώ το ίδιο έχει συμβεί και στο 53% των γυναικών ηλικίας 45-49 ετών.

Ορισμένες κοινότητες μεταναστών από αυτές τις χώρες συνεχίζουν να εφαρμόζουν τη μέθοδο αυτή στην Ευρώπη την Αυστραλία τον Καναδά και τις ΗΠΑ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι για παράδειγμα η πρακτική αυτή έγινε ποινικό αδίκημα στη Γαλλία το 1984 και η πρώτη σχετική καταδίκη ήλθε μόλις το 1999.

Σε πολλές κοινωνίες, η γυναικεία επιτομή αναγνωρίζεται και γίνεται αποδεκτή ως το σημείο μετάβασης στην ενηλικίωση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συγκεκριμένη πρακτική θεωρείται ένα σημαντικό μέσο κοινωνικοποίησης των γυναικών, κάμπτεται η ερωτική διάθεσή τους και προετοιμάζονται για το γάμο. Η γυναικεία επιτομή έχει επισύρει σημαντική αρνητική κριτική εξαιτίας των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων ιατρικών επιπλοκών (αιμορραγία, κλονισμό, θάνατο, χρόνιο πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή, επαναλαμβανόμενες μολύνσεις, επιπλοκές στη γέννα κ.ά.) και των προβλημάτων στην αναπαραγωγική υγεία.

Το Κοινό Πρόγραμμα της UNICEF και του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA) για την καταπολέμηση του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, κάνει σημαντικές προόδους, προστατεύοντας τα κορίτσια και τις μελλοντικές γενιές από την έκθεσή τους σε αυτό το απαράδεκτο φαινόμενο. Από το 2008 που ξεκίνησε το πρόγραμμα, περίπου 10.000 κοινότητες σε 15 χώρες αποκήρυξαν την πρακτική αυτή. Μόνο την περασμένη χρονιά, 1.775 κοινότητες στην Αφρική ανακοίνωσαν δημόσια τη δέσμευσή τους να δώσουν ένα τέλος στον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Γάμοι σε νεαρή ηλικία

Σε ολόκληρο τον κόσμο ο γάμος θεωρείται ως ένα γεγονός εορτασμού, ένα ορόσημο της ενήλικης ζωής του ανθρώπου. Δυστυχώς, όπως γίνεται φανερό από τα στοιχεία η πρακτική του γάμου σε νεαρή ηλικία δεν αφήνει κανένα περιθώριο εορτασμού. Πάνω από 64 εκατομμύρια γυναίκες ηλικίας 20-24 ετών σε όλο τον κόσμο, έχουν παντρευτεί πριν τα 18 τους χρόνια.

Σε πολλές κοινωνίες υπάρχει εδραιωμένη η πεποίθηση ότι οι γυναίκες δεν έχουν κανένα άλλο προορισμό παρά το γάμο και τη μητρότητα και τις αντιμετωπίζουν σαν ένα παθητικό στην οικογένεια με αποτέλεσμα να επιδιώκουν να τις παντρέψουν το γρηγορότερο δυνατό, συχνά αμέσως μόλις φθάνουν στην εφηβεία. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, περίπου το ένα τρίτο των γυναικών γίνονται μητέρες στην εφηβεία τους.

Οι έγκυες έφηβες έχουν αυξημένες πιθανότητες πρόωρου τοκετού, αποβολής και γέννησης θνησιγενούς βρέφους ενώ έχουν πολλαπλάσιες πιθανότητες από τις γυναίκες άνω των 20 ετών να πεθάνουν από αιτίες που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη ή τον τοκετό. Τα βρέφη τους σε σχέση με αυτά ενηλίκων γυναικών είναι συχνότερα λιποβαρή και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνουν πριν γίνουν ενός έτους.

Η πρώιμη είσοδος των κοριτσιών στη σεξουαλική ζωή είναι επίσης συχνότατα απόρροια της έλλειψης εκπαίδευσης, της φτώχειας, των πολιτισμικών συνηθειών, της ελλιπούς πληροφόρησης κ.ά. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ανέχεια, η αμάθεια, η ανεργία, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και η επικίνδυνη διακοπή τους, η εξάπλωση των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων και η καταρράκωση της γυναικείας προσωπικότητας.

Η καθυστέρηση του γάμου και της μητρότητας τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 18 ετών προσφέρει στη γυναίκα προσωπικά και κοινωνικά οφέλη. Μπορεί να αφοσιωθεί στην περαιτέρω μόρφωσή της που θα ωφελήσει την ίδια αλλά και τη μελλοντική οικογένειά της, θα έχει καλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και τις κοινωνικές και ιατρικές υπηρεσίες όπως επίσης θα αποφασίσει η ίδια για το σύντροφό της και θα συμμετέχει στις αποφάσεις που την αφορούν. Επίσης, όσο αργότερα ξεκινήσει η γυναίκα την οικογένεια τόσο λιγότερα παιδιά θα αποφασίσει να αποκτήσει, γεγονός που έχει τεράστια σημασία σε χώρες στις οποίες οι γυναίκες αποκτούν πάρα πολλά παιδιά.

Γυναίκες & Κορίτσια θύματα του Πολέμου

Οι σύγχρονοι πόλεμοι, σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στο παρελθόν καταστρέφουν τη ζωή γυναικών και κοριτσιών όπως επίσης τις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης που αποτελούν το κλειδί για την επιβίωση και την ανάπτυξη της οικογένειας και της κοινότητας.

Τις τελευταίες δεκαετίες επίσης οι συστηματικοί μαζικοί βιασμοί και η πρόκληση ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης έχουν χρησιμοποιηθεί ως όπλα πολέμου και εθνικής εκκαθάρισης σχεδόν σε όλο τον κόσμο, από τη Λιβερία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μέχρι τη Σιέρα Λεόνε και τη Σομαλία. Ο φόβος του βιασμού άλλωστε αναφέρεται ως η κύρια αιτία της φυγής των γυναικών από τις εστίες τους.

Τέτοιου είδους εγκλήματα καταστρέφουν τον κοινωνικό ιστό όσο κανένα άλλου είδους όπλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι κορίτσια που συνέλαβαν παιδί εξ αιτίας βιασμού συχνά εξοστρακίζονται από τις ίδιες τους τις οικογένειες, εγκαταλείπουν τα παιδιά τους και σε πολλές περιπτώσεις αυτοκτονούν ή ζουν στιγματισμένες. Επειδή τα θύματα φοβούνται να αποκαλύψουν την τραγωδία τους ακόμα και στους ίδιους τους συζύγους τους ή τους οικείους τους, γίνεται πολύ δύσκολος ο ακριβής υπολογισμός τους.

Γενικότερα, η άνιση μεταχείριση εξαιτίας του φύλου, που οδηγεί σε πλήθος καταπατήσεων δικαιωμάτων και αυξημένη θνησιμότητα ανάμεσα στο γυναικείο φύλο σε περιόδους σύρραξης, έχει τις ακόλουθες μορφές:

• Βία ενάντια στις γυναίκες και τα κορίτσια, συμπεριλαμβανόμενων του βιασμού και της σκλαβιάς.
• Πείνα και εκμετάλλευση στους προσφυγικούς καταυλισμούς.
• Πολιτισμικά απαράδεκτη ή ανεπαρκή πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και στις εγκαταστάσεις υγιεινής.

Συχνά τέτοιες υπηρεσίες που συνεχίζουν να λειτουργούν σε περιόδους συρράξεων διοικούνται από άντρες που για πολιτισμικούς ή και θρησκευτικούς λόγους υποβαθμίζουν τις υπηρεσίες προς τις γυναίκες και τα παιδιά παρά τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Ο πόλεμος επίσης συχνά αποτρέπει τα κορίτσια από την εκπαίδευση γιατί είναι επικίνδυνο να κυκλοφορούν μόνα τους έξω από το σπίτι ή γιατί οι εμπόλεμες πλευρές πιθανόν να πιστεύουν ότι τα κορίτσια δεν πρέπει να πηγαίνουν σχολείο.

Πηγή: Ελληνική Εθνική Επιτροπή UNICEF